In het straatbeeld van Amsterdam zijn ze alomtegenwoordig: drie witte kruisen op een zwarte verticale baan. Je ziet ze terug op paaltjes, vuilniswagens, vlaggen, gebouwen en zelfs op straatnaamborden. Maar waar komen deze Amsterdamse kruizen eigenlijk vandaan? Wat is de oorsprong van dit iconische stadswapen?
Wat is de oorsprong van de Amsterdamse kruisen?
De drie kruisen op het wapen van Amsterdam zijn Andreaskruisen (ook wel Sint-Andrieskruisen genoemd). Deze X-vormige kruisen zijn een eeuwenoud symbool dat terug te voeren is op de middeleeuwse heraldiek.
De eerste bekende afbeelding van het Amsterdamse stadswapen met drie kruisen stamt uit 1419. Waarschijnlijk zijn ze geïnspireerd op het familiewapen van de Heren van Persijn, een adellijke familie die in de 13e eeuw veel land bezat in de regio rond Amstelland. Deze familie gebruikte al eerder een wapen met vergelijkbare kruisen, en het lijkt erop dat de stad dit motief heeft overgenomen.
In 1489 kende de Duitse keizer Maximiliaan I aan Amsterdam het recht toe om de keizerskroon van het Heilige Roomse Rijk boven het wapen te voeren, als blijk van dank voor financiële steun. Deze kroon werd definitief onderdeel van het stadswapen en versterkte de status van de stad.
Waar staan de drie kruisen voor?
Er doen verschillende verhalen de ronde over de betekenis van de drie kruisen. De bekendste, maar niet historisch onderbouwde, uitleg is dat ze zouden staan voor:
- Vuur
- Water
- De pest
Deze drie elementen verwijzen naar rampen die Amsterdam in haar geschiedenis meerdere malen heeft getroffen. Hoewel dit verhaal goed aansluit bij de stoere en trotse Amsterdamse identiteit, is er geen bewijs dat deze symboliek bewust in het wapen is verwerkt. Historisch gezien zijn de kruisen waarschijnlijk puur decoratief en overgenomen uit een adellijk familiewapen, zonder diepere betekenis.
Wat is een Andreaskruis?
Een Andreaskruis is een X-vormig kruis, genoemd naar de apostel Andreas. Volgens de overlevering werd hij gekruisigd op een schuinkruis in plaats van een traditioneel recht kruis. In de wapenkunde (heraldiek) wordt het Andreaskruis al sinds de middeleeuwen veel gebruikt als heraldisch teken, vaak als verwijzing naar adel, moed of religieuze symboliek.
In Amsterdam worden drie witte Andreaskruisen afgebeeld op een zwarte verticale baan, met een rode achtergrond. Deze kleurstelling en opmaak maken het wapen uniek en direct herkenbaar.
Waar zie je de kruisen terug in de stad?
Het symbool van de drie kruisen is uitgegroeid tot het herkenbare beeldmerk van de stad en wordt op veel plekken gebruikt:
- Het officiële stadswapen en de vlag van Amsterdam
- Straatmeubilair, zoals de bekende Amsterdammertjes (paaltjes)
- Gebouwen, bruggen, gevelstenen en lantarenpalen
- Officiële documenten en huisstijl van de gemeente
- Souvenirs, kleding, graffiti en kunstprojecten
Het is tegenwoordig niet alleen een heraldisch symbool, maar ook een cultureel icoon dat verbonden is met Amsterdamse trots, identiteit en creativiteit.
Veelgestelde vragen
Zijn de kruisen religieus van aard?
Hoewel Andreaskruisen oorspronkelijk verwijzen naar een religieus figuur (apostel Andreas), is er geen religieuze betekenis gekoppeld aan het Amsterdamse wapen. De kruisen hebben een heraldische en historische functie, en zijn waarschijnlijk gekozen vanwege hun visuele kracht en verwijzing naar de familie Persijn.
Wat is het officiële wapen van Amsterdam?
Het officiële stadswapen bestaat uit:
- Een rood schild
- Een zwarte verticale baan met drie witte Andreaskruisen
- Twee gouden leeuwen als schildhouders
- Een keizerskroon boven het schild
- Het motto: Heldhaftig, Vastberaden, Barmhartig
Deze spreuk werd in 1947 aan de stad toegekend door koningin Wilhelmina, als eerbetoon aan de Amsterdamse bevolking tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Hoe oud is het wapen van Amsterdam?
Het gebruik van het wapen met drie kruisen dateert van meer dan 600 jaar geleden. De huidige vorm, inclusief keizerskroon en spreuk, is door de eeuwen heen geleidelijk tot stand gekomen.
Worden de drie kruisen nog officieel gebruikt?
Ja. Het wapen en de drie kruisen worden nog steeds officieel gebruikt door de gemeente Amsterdam. Ze zijn verwerkt in officiële documenten, de gemeentelijke huisstijl en de vlag van de stad. Ook andere instellingen binnen de stad maken gebruik van het beeldmerk, als teken van verbondenheid met Amsterdam.
Zijn de drie kruisen beschermd als symbool?
Ja. Het gebruik van de drie kruisen in het ontwerp van het stadswapen is juridisch beschermd. Commercieel gebruik van het officiële wapen is aan regels gebonden. De algemene vorm (drie kruisen op een rij) wordt echter ook los gebruikt in kunst, merchandise en straatbeeld, waarbij het meer een cultureel symbool is dan een juridisch beschermd wapen.