Een onbekende arrestatiefoto van schrijver en verzetsstrijder Anton de Kom is opgedoken in een privé-fotoalbum. De vondst werd deze week bekend. De afbeelding is van belang voor Amsterdam, waar het Anton de Komplein in stadsdeel Zuidoost een centrale plek is voor herdenking en educatie. Onderzoekers willen weten hoe de foto in het album terecht is gekomen en wat dit betekent voor de geschiedschrijving.
Foto werpt nieuw licht
Het gaat om een arrestatiefoto van Anton de Kom, die in de Tweede Wereldoorlog door de Duitse bezetter werd opgepakt. De foto zat in een privé-album, waarvan de herkomst nog onduidelijk is. Dat maakt de vondst bijzonder en gevoelig tegelijk. De vraag hoe het beeld is bewaard en door wie, staat nu centraal.
Voor historici is elk origineel beeld van De Kom waardevol. Het kan details tonen over de omstandigheden rond zijn arrestatie. Ook kan het helpen om bestaande verhalen aan te vullen of te corrigeren. Hierdoor groeit het collectieve geheugen over verzet en koloniale geschiedenis.
In Amsterdam is de belangstelling groot door de nauwe band met De Koms nalatenschap. In Zuidoost dragen het Anton de Komplein en lokale organisaties zijn naam en gedachtegoed uit. Musea en archieven in de stad werken al langer aan het zichtbaar maken van het koloniale verleden. De foto kan dat werk concreet versterken.
1944: jaar van de arrestatie van Anton de Kom.
Grote betekenis voor Amsterdam
De vondst raakt direct aan Amsterdam, waar veel Surinaamse Amsterdammers in Zuidoost wonen. Het plein dat naar De Kom is vernoemd, is een vaste plek voor herdenken en debat. Buurtorganisaties rond de Amsterdamse Poort en het stadsdeelkantoor gebruiken het plein voor educatieve activiteiten. Een nieuw historisch beeld kan die programma’s verrijken.
De gemeente werkt al jaren aan erkenning van het koloniale en slavernijverleden. Dat gebeurt via onderwijs, herdenkingen en tentoonstellingen, onder meer rond Keti Koti. Ook het stadsbestuur benadrukt het belang van toegankelijk erfgoed. Een goed gedocumenteerde foto past in die aanpak.
Voor instellingen als het Verzetsmuseum Amsterdam (Plantagebuurt) en het Amsterdam Museum kan de foto nieuwe context bieden. Denk aan persoonlijke verhalen en objecten in bestaande zalen. Het materiaal helpt bezoekers de geschiedenis van de hoofdstad beter te begrijpen. Zo verbindt het verleden zich zichtbaar met de stad van nu.
Herkomstonderzoek door Stadsarchief
Voordat de foto publiek kan worden getoond, is herkomstonderzoek nodig. Het Stadsarchief Amsterdam, gevestigd in De Bazel aan de Vijzelstraat, doet dit soort onderzoek vaker. Specialisten bekijken wie het album bezat, hoe het is doorgegeven en of er aantekeningen in staan. Ze leggen alle stappen vast in metadata, zodat de herkomst controleerbaar is.
Ook juridische vragen spelen mee, zoals eigendoms- en gebruiksrechten. Instellingen stemmen daarom af met de eigenaar van het album. Soms wordt het materiaal in bruikleen gegeven of geschonken. Pas daarna volgt digitalisering en ontsluiting voor publiek.
Het Verzetsmuseum Amsterdam kan parallel inhoudelijk advies geven. Zij koppelen het beeld aan bekende bronnen, zoals politierapporten of getuigenissen. Zo ontstaat een compleet verhaal bij de foto. Dat is essentieel voor onderwijs en museale presentatie in de stad.
Tentoonstelling kansrijk in Zuidoost
Als het onderzoek is afgerond, ligt een presentatie in Amsterdam-Zuidoost voor de hand. Het Anton de Komplein is een logische plek voor een publieksprogramma. Lokale partners zoals CBK Zuidoost en de OBA in Zuidoost zijn ervaren in laagdrempelige exposities. Zij bereiken bewoners, scholen en ondernemers in de Bijlmer.
Een compacte foto-expo kan worden aangevuld met verhalen uit de buurt. Denk aan herinneringen van bewoners of werk van jonge makers. Zo krijgt de geschiedenis een stem uit de wijk zelf. Dat vergroot herkenning en betrokkenheid.
Ook in het centrum zijn opties, bijvoorbeeld in De Bazel of het Verzetsmuseum. Een route langs meerdere locaties kan publiek spreiden. Dat past bij de drukte in de binnenstad en maakt het verhaal bereikbaar voor meer Amsterdammers. De stad kan daarbij zorgen voor duidelijke informatie en gratis toegangsmomenten.
Onderwijs in de hoofdstad versterkt
Voor scholen in Amsterdam biedt de foto nieuw lesmateriaal. Docenten kunnen het beeld gebruiken bij lessen over verzet, koloniale geschiedenis en mensenrechten. Met duidelijke uitleg in B1-taal blijft het onderwerp toegankelijk. Dat helpt leerlingen uit alle stadsdelen, van Nieuw-West tot Oost.
De gemeente stimuleert dit type onderwijs via erfgoedprogramma’s. Daarbij werken scholen samen met musea en archieven. Lesbrieven en workshops maken geschiedenis tastbaar en lokaal. De nieuwe foto past goed in die aanpak.
In Zuidoost sluit het aan bij bestaande initiatieven rond het Anton de Komplein. Scholen kunnen bijvoorbeeld een bezoek combineren met een wandeling door de buurt. Zo zien leerlingen hoe straatnamen en plekken verwijzen naar echte personen en gebeurtenissen. Het maakt het verleden van Amsterdam concreet en dichtbij.
Gemeente werkt aan vervolg
De volgende stap is dat de eigenaar van het album contact legt met een erfgoedinstelling. In Amsterdam zijn dat vooral het Stadsarchief en het Verzetsmuseum. Zij kunnen veilig bewaren, onderzoeken en presenteren. De gemeente kan dit ondersteunen via de dienst Monumenten en Archeologie, die over erfgoed waakt.
Transparantie is belangrijk, zeker bij beladen onderwerpen. Daarom worden herkomst, context en rechten duidelijk uitgelegd bij publicatie. Bewoners moeten kunnen zien wat vaststaat en wat nog onduidelijk is. Zo blijft vertrouwen in het erfgoed van de stad groot.
Amsterdammers met vergelijkbaar materiaal worden aangemoedigd zich te melden. Ook kleine vondsten kunnen veel betekenen voor de stadsgeschiedenis. Wie iets wil delen, kan terecht bij De Bazel of het Verzetsmuseum in de Plantage. Zo bouwt de hoofdstad stap voor stap aan een completer en eerlijker verhaal.